Patogeny przenoszone przez kleszcze zagrażające zdrowiu człowieka i profilaktyka chorób odkleszczowych

Abstract

Kleszcze zdolne są do transmisji wielu chorobotwórczych patogenów: bakterii Borrelia burgdorferi, Anaplasma phagocytophilum, Bartonella spp., Francisella tularensis, wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, riketsji gorączek plamistych i pierwotniaków Babesia spp. Borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) podlegają obowiązkowi rejestracji, natomiast występowanie anaplazmozy granulocytarnej, babesziozy i bartonellozy nie jest monitorowane i trudno ocenić rzeczywiste rozpowszechnienie tych chorób. Cel pracy: Celem pracy jest analiza występowania chorób wywoływanych przez patogeny przenoszone przez kleszcze oraz omówienie zasad profilaktyki chorób odkleszczowych. Opis stanu wiedzy: W Polsce współczynnik zapadalności na boreliozę zmieniał się znacznie na przestrzeni ostatnich lat. W roku 2000 zapadalność na tę chorobę wynosiła 4,79 na 100 000, w 2010 - 23,6, a w 2013 - 33,2. Według danych PZH za rok 2013 w 8 województwach (podlaskie, małopolskie, warmińsko-mazurskie, śląskie, podkarpackie, opolskie, lubelskie, lubuskie) współczynnik zapadalności na boreliozę przekraczał wartość podaną dla kraju. Województwa podlaskie i warmińsko-mazurskie uznano także za rejon endemicznego występowania KZM, gdyż z obszarów tych pochodzi ok. 90% zachorowań. Współczynnik zapadalności na KZM dla kraju wynosi 0,59, zaś dla woj. podlaskiego 9,28, a dla woj. warmińsko mazurskiego 3,66. Obszar występowania anaplazmozy granulocytarnej pokrywa się z obszarem występowania boreliozy. Anaplazmoza nie podlega w Polsce obowiązkowi rejestracji i z tego powodu trudno ocenić jak często występuje w populacji. Pierwszy przypadek anaplazmozy granulocytarnej stwierdzono w Polsce w 2001 roku i współwystępowało ono z zakażeniem B. burgdorferi. Kleszcze są wektorami chorobotwórczych dla człowieka gatunków Bartonella: B. quintana, B. henselae, B. vinsoni subsp. arupensis oraz B. vinsoni subsp. berkhoffii i zdolne są do transstadialnego przeniesienia patogenu. Wykazano współwystępowanie u ludzi przeciwciał dla B. burgdorferi i B. henselae. Odsetek kleszczy zakażonych Babesia spp. wynosi w różnych rejonach Lubelszczyzny od 0,5% do 5,4%. Do zakażeń F. tularensis dochodzi sporadycznie w wyniku wtarcia w uszkodzoną skórę tkanek kleszcza lub jego odchodów. W Polsce w kleszczach gatunków I. ricinus czy D. reticulatus stwierdzono obecność Rickettsii: R. raoultii, R. slovaca i R. helvetica. Obecność przeciwciał swoistych dla riketsji wykryto u pracowników leśnictwa. Obecność C. burnetti stwierdzono w różnych gatunkach kleszczy, jednak uważa się, że kleszcze pozostają przede wszystkim źródłem zakażenia wydalając bakterie z kałem na sierść ssaków, a zakażenie C . b urnetti nie wymaga wektora. Kleszcze I. ricinus mogą być zakażone jednocześnie B. burgdorferi s.l. i A. phagocytophilum lub B. burgdorferi s.l., A. phagocytophilum, B. microti, czy też B. burgdorferi s.l. i wirusem kleszczowego zapalenia mózgu. Bakterie Bartonella spp. współwystępować mogą z B. burgdorferi s.l. i Babesia spp. Profilaktyka zakażeń B. burgdorferi, przy braku szczepionki, opiera się jedynie na działaniach zmierzających do minimalizacji zaistnienia sytuacji, w których może dojść do pokłucia człowieka przez kleszcze. W profilaktyce KZM najskuteczniejszą metodę stanowi szczepionka dostępna zarówno w wersji dla osób dorosłych i dzieci. Przebywając w obszarach zalesionych, w których roślinność i warunki mikrośrodowiska sprzyjają bytowaniu kleszczy, należy stosować odzież ochronną utrudniającą dostanie się kleszczy na powierzchnię skóry człowieka oraz środki odstraszające kleszcze. Podsumowanie: Ryzyko nabycia przez człowieka zakażenia patogenami przenoszonymi przez kleszcze jest różne, zależne od odsetka zainfekowanych kleszczy na danym terenie. Stopień zakażenia wektorów ma ścisły związek z liczbą zakażeń identyfikowanych wśród osób narażonych na ukłucia kleszczy, jak pracownicy leśnictwa, rolnicy, myśliwi i turyści.